La Val Müstair rumantscha

La quarta lingua naziunala sco bain cultural 

Damain dad 1% da las abitantas e dals abitants da la Svizra tilla domineschan. Quels chi san rumantsch, discuorran almain ün’ulteriura lingua fluidamaing. 
35'000 umans discuorran rumantsch e’s dan d’inclegiar uschè illa quarta lingua naziunala da la Svizra.

Causa las caracteristicas topograficas da las vals grischunas chi d’eiran da temp vegl fich isoladas e d’eiran cun quai independentas üna da tschella, s’han sviluppats cul ir dal temp differents dialects. Sün fundamaint da quels s’han fuormats ils tschinch idioms ufficials. Ün da quels es il vallader chi vain discurrü e scrit in Val Müstair. El es francà illa constituziun cumünala chi ha defini il vallader sco lingua uffficiala e dad instrucziun. Il dialect discuorrü da la val vain nomnà jauer. Perquai vegnan nomnats ils abitants da la val: ils Jauers.

Sper il vallader appartegnan al rumantsch ils idioms puter (Engiadin‘Ota), surmiran (Surset, Alvra), sutsilvan (Sutselva/Rain posteriur) ed il sursilvan (Surselva/Rain anteriur). Daspö il 1982 es in adöver implü eir la lingua da scrittüra surregiunala, il  rumantsch grischun.

Tudais-ch san in Svizra ca. 70% da las abitantas e dals abitants. A chi nu tantessa qua da nodar ün païn cunter il curraint e da’s masdar tanter l‘1%?

Imprender rumantsch significha da conservar ün bain cultural.

Expressiuns dal minchadi in vallader

allegra [allegra] „grüezi“, guten Tag
a revair [a revair] auf Wiedersehen
bun di [buun di] guten Morgen
buna saira [bunna saira] guten Abend
buna not [bunna nott] gute Nacht
grazcha fich [grazia fitsch] vielen Dank
na [na] nein
schi/hai [schi] ja
s-chüsa [schtschüsa] Entschuldigung
la butia [butia] der Laden
la furnaria [furnaria] die Bäckerei
la posta [poschta] die Post
l’ospidal [oschpidal] das Spital
l’ustaria [uschtaria] das Restaurant
lündeschdi [lündeschdi] Montag
mardi [mardi] Dienstag
marcurdi [marcurdi] Mittwoch
gövgia [dschövdscha] Donnerstag
venderdi [venderdi] Freitag
sonda [sounda] Samstag
dumengia [dumendscha] Sonntag

Ulteriuras infuormaziuns

Chi chi’s voul fatschendar da maniera plü approfundida culla lingua rumantscha, chatta sülla
agina dad internet da la Lia Rumantscha infuormaziuns davart cuors da lingua ed oter plü.